<center>سۈنئىي ئەقىل دەۋرىدىكى ئۇيغۇر تىلى: مودىللارنىڭ قابىلىيىتىنى سىستېمىلىق سىناش كۆرسەتمىسى</center>
كىرىش سۆز
سۈنئىي ئەقىل (AI) تېخنىكىسى ھاياتىمىزنىڭ ھەرقايسى قاتلاملىرىغا سىڭىپ كىرىۋاتقان بۈگۈنكى كۈندە، ئۇنىڭ تىللارغا، بولۇپمۇ ئۇيغۇر تىلىغا ئوخشاش نىسپىي ئاز سانلىق تىللارغا كۆرسىتىدىغان تەسىرى ۋە يوشۇرۇن كۈچى بارغانسېرى روشەنلىشىۋاتىدۇ. ھازىر بازاردىكى ئوخشىمىغان چوڭ تىل مودىللىرى (LLMs) ئۇيغۇرچە مەزمۇنلارنى بىر تەرەپ قىلىشتا ئوخشىمىغان سەۋىيىدىكى ئىقتىدارلارنى نامايان قىلماقتا. ئەمما، قايسى مودىلنىڭ چۈشىنىشى تېخىمۇ توغرا؟ قايسىسىنىڭ يازغانلىرى ئىملا ۋە گرامماتىكا جەھەتتىن تېخىمۇ پۇختا؟ بۇ سوئاللارغا جاۋاب بېرىش ئۈچۈن، مودىللارنىڭ ئۇيغۇرچە تىل قابىلىيىتىنى سىستېمىلىق ۋە ئوبيېكتىپ سىناپ بېقىش زۆرۈر. بۇ ماقالە دەل مۇشۇ مەقسەتتە، سۈنئىي ئەقىل مودىللىرىنىڭ ئۇيغۇرچە تىل ئىقتىدارىنى سىناشنىڭ ئەھمىيىتىنى شەرھلەش بىلەن بىرگە، كونكرېت سىناش تۈرلىرى ۋە ئۇسۇللىرىنى ئوتتۇرىغا قويۇشنى نىشان قىلىدۇ.
1. نېمە ئۈچۈن سۈنئىي ئەقىل مودىللىرىنىڭ ئۇيغۇرچە تىل ئىقتىدارىنى سىناش زۆرۈر؟
سۈنئىي ئەقىل مودىللىرىنىڭ تىل ئىقتىدارىنى سىستېمىلىق سىناشنىڭ زۆرۈرىيىتى ۋە ئەھمىيىتى كۆپ تەرەپلىمە بولۇپ، ئاساسلىقى تۆۋەندىكى نۇقتىلاردا ئىپادىلىنىدۇ:
- ئوبيېكتىپ سېلىشتۇرۇش ئاساسى بىلەن تەمىنلەش: ھەر قايسى مودىللارنىڭ كۈچلۈك ۋە ئاجىز تەرەپلىرىنى ئېنىق، سانلىق مەلۇماتلار ئارقىلىق سېلىشتۇرۇش ئىمكانىيىتى يارىتىدۇ. بۇ، پەقەت تۇيغۇغا ئاساسلانغان يەكۈنلەردىن ساقلىنىپ، ئىلمىي ۋە ئادىل باھا بېرىشنىڭ ئالدىنقى شەرتى.
- مودىللارنىڭ كامچىلىقىنى ئېنىقلاش: سىناش ئارقىلىق مودىللارنىڭ ئۇيغۇر تىلىنى چۈشىنىش، ئىملا، گرامماتىكا، سۆزلۈك ئىشلىتىش، مەنتىقە ۋە ئىجادىيلىق قاتارلىق قايسى جەھەتلەردە يېتەرسىز ئىكەنلىكىنى كونكرېت نۇقتىلار بويىچە ئېنىقلىغىلى بولىدۇ.
- تەرەققىيات يۆنىلىشىنى كۆرسىتىپ بېرىش: سىناق نەتىجىلىرى مودىل تەتقىقاتچىلىرى ۋە ئاچقۇچىلار ئۈچۈن قىممەتلىك تەكلىپ-پىكىر بولۇپ، ئۇلارنىڭ كەلگۈسىدىكى ياخشىلاش ۋە ئەلالاشتۇرۇش خىزمەتلىرىگە يۆنىلىش كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
- ئىشلەتكۈچىلەرنىڭ توغرا تاللىشىغا ياردەم بېرىش: ئوقۇتقۇچىلار، ئوقۇغۇچىلار، يازغۇچىلار، تەرجىمانلار ۋە باشقا كەسىپ ئەھلىلىرى ئۆز ئېھتىياجىغا ئەڭ ماس كېلىدىغان، ئىقتىدارى ئەڭ ياخشى مودىلنى تاللاپ ئىشلىتىش ئۈچۈن سىناق نەتىجىلىرىدىن پايدىلىنالايدۇ.
- ئۇيغۇر تىلى تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش: سىستېمىلىق سىناش ۋە باھالاش ئارقىلىق، ئۇيغۇر تىلىنى قوللايدىغان سۈنئىي ئەقىل تېخنىكىسىنىڭ ئومۇمىي سەۋىيىسىنى ئۆستۈرۈشكە تۈرتكە بولغىلى بولىدۇ، بۇ ئۇيغۇر تىلىنىڭ رەقەملىك دەۋردىكى ھاياتىي كۈچىنى ئاشۇرۇشقا پايدىلىق.
2. سىناق رامكىسى: قايسى تەرەپلەرنى قانداق سىناش كېرەك؟
مودىللارنىڭ ئۇيغۇرچە تىل قابىلىيىتىنى ھەرتەرەپلىمە ۋە چوڭقۇر باھالاش ئۈچۈن، تۆۋەندىكى ئۈچ چوڭ تۈر بويىچە سىناق سوئاللىرى ۋە تاپشۇرۇقلارنى لايىھىلەشكە بولىدۇ:
2.1. چۈشىنىش ئىقتىدارىنى سىناش
- مەقسەت: مودىلنىڭ ئۇيغۇرچە تېكىستلەرنىڭ مەنىسىنى، بولۇپمۇ مۇرەككەپ، كۆپ قاتلاملىق ۋە ئىنچىكە پەرقلەرنى قانچىلىك توغرا ۋە چوڭقۇر چۈشىنەلەيدىغانلىقىنى باھالاش.
- كونكرېت سىناق تۈرلىرى ۋە مىساللار:
- مۇرەككەپ جۈملىلەرنى يېشىش:
- نېمىنى سىنايدۇ: ئۇزۇن، قوشما جۈملىلەردىكى لوگىكىلىق باغلىنىش، شەرت، سەۋەب-نەتىجە مۇناسىۋەتلىرىنى توغرا چۈشىنىش.
- مىسال سوئال: "«ھاراق ئىچكەنلىكى ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ماشىنىنى ھەددىدىن زىيادە تېز ھەيدىگەنلىكى سەۋەبىدىن قاتناش ھادىسىسىگە ئۇچرىغانلىقىنى ئېيتقان بولسىمۇ، قان تەكشۈرۈش نەتىجىسى ئۇنىڭ سۆزىنىڭ يالغانلىقىنى ئىسپاتلىدى.» بۇ جۈملىدىكى ئاساسلىق ئۇچۇر نېمە؟"
- كۆرسەتمە ۋە تەلەپلەرنى ئىجرا قىلىش:
- نېمىنى سىنايدۇ: بېرىلگەن ۋەزىپىنى توغرا چۈشىنىپ، شۇ بويىچە كونكرېت ھەرىكەتنى (مەسىلەن، خۇلاسىلەش، تۈرگە ئايرىش، ئۇچۇر ئېلىش) ئورۇنداش ئىقتىدارى.
- مىسال تاپشۇرۇق: "تۆۋەندىكى ئابزاسنى ئوقۇپ، ئۇنىڭدىكى ۋاقىت ۋە ئورۇنغا ئائىت ئۇچۇرلارنى ئايرىپ يېزىپ بېرىڭ: [بىرەر خەۋەر ياكى ھېكايە پارچىسى]."
- يوشۇرۇن مەنىنى ۋە مەدەنىيەت ئامىللىرىنى چۈشىنىش:
- نېمىنى سىنايدۇ: ماقال-تەمسىل، ئىدىيوم، سىمۋوللۇق ئىبارىلەرنىڭ ئارقىسىدىكى چوڭقۇر مەنىنى ۋە مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشىنى چۈشىنىش.
- مىسال سوئال: "'ئېشەككە كۈمۈش ئىگەر سالساڭمۇ، ئېشەكلىكى قالماس' دېگەن تەمسىل نېمىنى ئىپادىلەيدۇ؟"
- مىسال سوئال: "بىرەرسى 'بۇ ئىشقا قۇلىقىم قىزىپ كەتتى' دېسە، بۇ نېمە مەنىنى بىلدۈرىدۇ؟"
- مەنتىقىلىق خۇلاسە ۋە ئانالىز:
- نېمىنى سىنايدۇ: بېرىلگەن ئۇچۇرلار ئاساسىدا مۇستەقىل مۇلاھىزە يۈرگۈزۈپ، مەنتىقىلىق خۇلاسە چىقىرىش ياكى يېڭى پىكىر ئوتتۇرىغا قويۇش ئىقتىدارى.
- مىسال سوئال: "ئەگەر بىر دۆلەتنىڭ نوپۇسى تېز قېرىۋاتقان بولسا، بۇنىڭ ئىقتىسادقا قانداق تەسىرلىرى بولۇشى مۇمكىن؟"
2.2. ئىملا، گرامماتىكا ۋە سۆزلۈك ئىشلىتىش ئىقتىدارىنى سىناش
- مەقسەت: مودىلنىڭ ئۇيغۇر تىلىنىڭ يېزىق، گرامماتىكا قائىدىلىرىنى ۋە سۆزلۈكلەرنى قانچىلىك توغرا، ئۆلچەملىك ۋە ئورۇنلۇق ئىشلىتەلەيدىغانلىقىنى باھالاش.
- كونكرېت سىناق تۈرلىرى ۋە مىساللار:
- ئىملا توغرىلىقى:
- نېمىنى سىنايدۇ: ھەرپلەرنىڭ توغرا يېزىلىشى، سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىش قانۇنىيىتى، قوشۇمچىلارنىڭ توغرا ئۇلىنىشى.
- مىسال تاپشۇرۇق: "تۆۋەندىكى خاتا يېزىلغان سۆزلەرنى تۈزىتىپ يېزىڭ: 'ئاپتونۇم رايون' (ئاپتونوم رايون)، 'تىراكتۇر' (تراكتور)، 'يېڭى يىلنىى' (يېڭى يىلنى)."
- مىسال تاپشۇرۇق: "ئۇيغۇر تىلىدىكى 'ئۈ', 'ئۆ' ھەرپلىرى كۆپ ئىشلىتىلگەن بىر جۈملە يېزىڭ." (ئاندىن يېزىلىشىنى تەكشۈرۈش)
- گرامماتىكا توغرىلىقى:
- نېمىنى سىنايدۇ: سۆز تۈركۈملىرىنىڭ توغرا ئىشلىتىلىشى، كېلىش ۋە ئىگىلىك قوشۇمچىلىرى، پېئىللارنىڭ تۈسلىنىشى، جۈملە تەركىبلىرىنىڭ توغرا ئورۇنلىشىشى، جۈملە قۇرۇلمىسىنىڭ توغرىلىقى.
- مىسال تاپشۇرۇق: "بۇ جۈملىنى گرامماتىكىلىق توغرا قىلىپ قايتا يېزىڭ: 'ئۇلار مەكتەپ باردى.'" (توغرىسى: ئۇلار مەكتەپكە باردى.)
- مىسال تاپشۇرۇق: "ئىگىسى ئۈچىنچى شەخس كۆپلۈكتە كەلگەن، ئۆتكەن زامان پېئىلى بىلەن ئاخىرلاشقان بىر جۈملە قۇرۇڭ."
- سۆزلۈك بايلىقى ۋە ئورۇنلۇق ئىشلىتىش:
- نېمىنى سىنايدۇ: سۆزلۈك زاپىسىنىڭ موللۇقى، سۆزلەرنى كونكرېت مەزمۇنغا ماس ھالدا توغرا ۋە جانلىق ئىشلىتەلەش ئىقتىدارى، يېقىن مەنىداش ۋە قارشى مەنىداش سۆزلەرنى بىلىش.
- مىسال سوئال: "'خۇشاللىق' سۆزىنىڭ مەنىسىگە يېقىن كېلىدىغان باشقا سۆزلەرنى ئېيتىپ بېرىڭ."
- مىسال تاپشۇرۇق: "'تەرەققىيات' سۆزىنى ئىشلىتىپ، ئىجتىمائىي ۋە ئىقتىسادىي ساھەگە ئائىت ئىككى ئايرىم جۈملە يېزىڭ."
2.3. ئومۇمىي ئىقتىدار، راۋانلىق ۋە ئىجادىيلىقنى سىناش
- مەقسەت: مودىلنىڭ ئۇيغۇر تىلىنى ئىشلىتىپ، پەقەت توغرا بولۇپلا قالماي، بەلكى تەبىئىي، راۋان، مەنتىقىلىق ۋە ھەتتا ئىجادىي مەزمۇنلارنى ھاسىل قىلالايدىغانلىقىنى باھالاش.
- كونكرېت سىناق تۈرلىرى ۋە مىساللار:
- ئىجادىي يېزىقچىلىق:
- نېمىنى سىنايدۇ: بېرىلگەن تېما ياكى تەلىمات بويىچە يېڭى، ئۆزگىچە مەزمۇن (ھېكايە، شېئىر، تەسۋىر، پىكىر) يارىتالايدىغانلىقى.
- مىسال تاپشۇرۇق: "'ئەگەر ھايۋانلار سۆزلىيەلىسە...' دېگەن تېمىدا قىسقا بىر فانتازىيىلىك ھېكايە يېزىڭ."
- مەزمۇننىڭ راۋانلىقى ۋە باغلىنىشچانلىقى:
- نېمىنى سىنايدۇ: ھاسىل قىلغان تېكىستنىڭ ئالدى-كەينى باغلىنىشلىق، ئۆتكۈنچى سۆزلەر ئورۇنلۇق، ئوقۇشقا راۋان ۋە چۈشىنىشلىك بولۇشى.
- مىسال تاپشۇرۇق: "ئۆزىڭىز ياقتۇرىدىغان بىر پەسىلنى تەسۋىرلەپ بىر ئابزاس يېزىڭ." (ئاندىن راۋانلىقىنى باھالاش)
- دىئالوگ ۋە سۆھبەت قابىلىيىتى:
- نېمىنى سىنايدۇ: سۆھبەت جەريانىدا سوئاللارغا مۇناسىپ، تەبىئىي جاۋاب بېرىش، سۆھبەت تېمىسىنى داۋاملاشتۇرۇش ۋە ئالاقىنى ساقلاپ قېلىش ئىقتىدارى.
- مىسال تاپشۇرۇق: مودىل بىلەن بىرەر ئاددىي تېمىدا (مەسىلەن، تاماق ئېتىش، كۈندىلىك پىلان) بىر نەچچە نۆۋەتلىك دىئالوگ ئېلىپ بېرىش.
3. سىناقنى قانداق يولغا قويۇش كېرەك؟
- بىرلىككە كەلگەن سوئال ۋە تاپشۇرۇق توپلىمى: بارلىق سىنىلىدىغان مودىللار ئۈچۈن ئوخشاش بىر يۈرۈش سوئاللار ۋە تاپشۇرۇقلارنى تەييارلاش كېرەك. بۇ ھەمكارلىشىپ ئىشلەشنىڭ مۇھىم بىر قىسمى.
- ئېنىق باھالاش ئۆلچىمى (Rubric): ھەر بىر سوئال تۈرى ئۈچۈن نومۇر قويۇش ياكى دەرىجىگە ئايرىش ئۆلچىمىنى ئالدىن بېكىتىش كېرەك (مەسىلەن، يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان 5 نومۇرلۇق سىستېما ياكى تېخىمۇ تەپسىلىي ئۆلچەم).
- نەتىجىنى سىستېمىلىق خاتىرىلەش ۋە ئانالىز قىلىش: ھەر بىر مودىلنىڭ ھەر بىر سوئالدىكى ئىپادىسىنى ئەستايىدىل خاتىرىلەپ، ئاخىرىدا توپلانغان سانلىق مەلۇماتلارنى ئانالىز قىلىپ، مودىللارنى سېلىشتۇرۇش ۋە رەتكە تىزىش كېرەك.
خۇلاسە
سۈنئىي ئەقىل مودىللىرىنىڭ ئۇيغۇرچە تىل ئىقتىدارىنى سىستېمىلىق سىناش – بۇ ساھەدىكى ھازىرقى ئەھۋالنى توغرا چۈشىنىش، مەۋجۇت مەسىلىلەرنى ئېنىقلاش ۋە كەلگۈسىدىكى تەرەققىياتقا يېتەكچىلىك قىلىشنىڭ مۇھىم ۋاسىتىسىدۇر. بۇ ماقالىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان سىناق رامكىسى ۋە تۈرلىرى بىر باشلىنىش نۇقتىسى بولۇپ، قىزىققان قۇرداشلارنىڭ بۇنىڭغا يەنىمۇ تولۇقلىما ۋە تۈزىتىش كىرگۈزۈشى ئارقىلىق، تېخىمۇ مۇكەممەل، ئومۇميۈزلۈك ۋە ئىلمىي بولغان بىر ئۇيغۇرچە تىل ئىقتىدارىنى سىناش ئۆلچىمىنى بىرلىكتە بەرپا قىلىپ چىققىلى بولىدۇ. بىزنىڭ بۇ جەھەتتىكى ئورتاق تىرىشچانلىقىمىز، ئۇيغۇر تىلىنىڭ سۈنئىي ئەقىل دەۋرىدە تېخىمۇ گۈللىنىشىگە تۈرتكە بولغۇسى!
